آروماتیک و انواع آن
آروماتیک ها که به دلیل بوی متمایزشان به این نام خوانده می شوند، موادی هستند که از نفت خام و در مقادیر کم از زغال‌سنگ به دست می‌آیند. آروماتیک‌ها زیر شاخه هیدروکربن ها هستند، ترکیبات آلی که منحصراً از عناصر کربن و هیدروژن تشکیل شده اند. عده‌ای از دانشمندان بر این عقیده‌اند که بدون آن ها حیات بر روی زمین امکان پذیر نخواهد بود. بسیاری از محصولاتی که در زندگی روزمره ما بدیهی تلقی می شوند، توسط ترکیبات آروماتیک دار تولید شده‌اند، و مزایایی مانند دوام، ایمنی، راحتی و طراحی سبک دارند.
ساختار آروماتیک ها
گازهای آروماتیک، ترکیبات آلی هستند که دارای یک یا چند حلقه بنزنی هستند. حلقه بنزن یک ساختار شش ضلعی است که اتم‌های کربن آن به صورت پیوندهای سه گانه و دوگانه به یکدیگر متصل شده‌اند. این ساختار باعث ایجاد خاصیت آروماتیکی در این ترکیبات میشود. گازهای منتشر شده از این مواد بسیار فرار و انفجاری هستند.
منابع تولید گاز آروماتیک
.فرآورده‌های نفتی مانند: نفت خام، بنزین، نفت سفید و گازوئیل
.زغال سنگ و کک
.احتراق ناقص مواد آلی مانند احتراق سوخت‌های فسیلی، سوزاندن چوب و زباله
.کارخانه های صنعتی تولید دارو، رنگ و پلاستیک
.گاز آروماتیک از گروه
گازهای فرار VOC
هستند، به راحتی از مایع به گاز تبدیل می‌شوند و به سرعت در هوا منتشر می‌شوند.
انواع گازهای آروماتیک
گازهای آروماتیک نیز به دو دسته یک حلقه‌ای MAH و چند حلقه‌ای PAHs ( مثل دوده) تقسیم می‌شوند که در زیر اغلب آنها را نام می‌بریم.
.نفتالین C10H8
.زایلین C8H10
.بنزن C6H6
.تولوئن C7H8
.آنتراسین C14H10
.فنول OHC16H5
.پروپانول OC3H8
.بی‌فنیل C12H10−xClx
.کروسین 24OC44H64
نفتالین
نفتالین یا نفتالن که به نام‌های «آلبوکربن»، «کافور قیر» یا «قیر سفید» نیز شناخته میشود؛ یک هیدروکربن آروماتیک است که به شکل گلوله‌های کوچک به بازار می‌آیند و حالت جامد و رنگ سفیدی دارد. نفتالین به تندی تصعید( به تغییر حالتِ ماده‌ای از جامد به گاز گفته میشود) میشود و بخاری بسیار آتش زا دارد. مولکول نفتالین از دو حلقهٔ جوش خوردهٔ بنزن ساخته شده‌است. نفتالین برای گندزدایی و حشره کشی (بیشتر حل شده در متانول) کاربرد فراوانی دارد.
زایلین
زایلین به عنوان یک ترکیب شیمیایی آلی و حلال بسیار مهم صنعتی شناخته می شود. زایلین ها مایعات بی رنگ، قابل اشتعال و کمی چرب هستند و دارای ارزش صنعتی بالایی هستند. قابل توجه است که محلول زایلین به صورت مایع بی رنگ، همراه با بوی معطر، نامحلول در آب و دارای چگالی کمتر نسبت به آن می باشد. این ماده یک هیدروکربن آروماتیک است که از سه ایزومر متمایز پارازایلن (p-xylene)، ارتوزایلن (o-xylene) و متازایلن (m-xylene) تشکیل شده است.
بنزن
بنزن مایعی است بی‌رنگ، خوشبو و فرار که با شعله زرد رنگ همراه با دوده می‌سوزد. و در تولید صنعتی گروهی از مواد مانند پلی‌استایرن، لاستیک مصنوعی و نایلون استفاده میشود. این مایع در تهیهٔ شوینده‌ها و رنگ‌ها نیز به کار می‌رود. بنزن متعلق به خانوادهٔ هیدروکربن‌هاست که هر مولکول آن ۶ اتم کربن و ۶ اتم هیدروژن دارد که یک آرایش حلقوی را به‌وجود می‌آورند. این آرایش حلقهٔ بنزن نامیده میشود که در بسیاری از ترکیبات از جمله آسپیرین و مادهٔ منفجرهٔ تری‌نیتروتولوئن نیز وجود دارد. بنزن سمی و سرطانزا است. افزودن بنزن به بنزین عدد اکتان بنزین را افزایش و احتمال کوبش موتور را کاهش می‌دهد. به همین دلیل تا دهه ۱۹۵۰ بیشتر بنزین‌ها چندین درصد بنزن داشتند. اما پس از آن تترااتیل سرب رایج‌تر از بنزن شد. منسوخ شدن بنزین‌های سرب‌دار باعث بازگشت بنزن به بنزین‌های برخی کشورها شده‌است.
تولوئن
تولوئن از هیدروکربن‌های آروماتیک است و به مقدار بسیاری در قطران زغال سنگ یافت میشود. مایعی بی‌رنگ و آتش‌گیری است و به عنوان حلال در صنایع مختلفی چون رنگ و رزین کاربرد دارد. حلال تولوئن به سبب ویژگی های ساختاری مناسب، در فرآیند ساخت بنزین و سایر سوخت ها از نفت خام تولید می شود. همانطور که از ساختار تولوئن مشخص است این ترکیب تنها از کربن و هیدروژن تشکیل شده است، و با وجود اینکه یک حلال آلی است می تواند مواد معدنی ای مانند فسفر، گوگرد، ید، برم و سایر مواد کوالانسی غیر قطبی را در خود حل نماید.
آنتراسین
آنتراسن یک هیدروکربن آروماتیک چند حلقه ای جامد با فرمول C14H10 است که از سه حلقه بنزن ذوب شده تشکیل شده است. این ترکیب سفیدرنگ در قطران زغال سنگ نیز یافت میشود. آنتراسن در تولید رنگ قرمز آلیزارین و سایر رنگ ها استفاده می شود. آنتراسن بی رنگ است اما فلورسانس آبی (پیک 400 تا 500 نانومتر) را تحت تابش فرابنفش نشان می دهد.
فنول
فنول یکی از ترکیبات ساده آلی بوده که از اتصال یک گروه هیدروکسیل و یک حلقه بنزنی تشکیل میشود. فنول با فرمول(C۶H۵OH) با نام‌های هیدروکسی بنزن و کربولیک اسید نیز شناخته میشود. فنول خالص، جامدی سفید رنگ با دمای ذوب ۴۲°C یا ۱۰۸°F است. فنول به‌طور معمول قابل انحلال در آب می‌باشد و خاصیت اسیدی ضعیفی دارد. فنول به عنوان یک گند زدا استفاده میشود. فنول با غلظت بالا میتواند باعث سوختگی پوست شود. فنول یکی از ترکیبات مهم آلی مورد استفاده در صنعت است. فنول در بسیاری از صنایع به عنوان ماده اولیه کاربرد دارد.
پروپانول
پروپانول ترکیبی بی رنگ و قابل اشتعال با فرمول شیمیایی C3H8O است که بویی قوی دارد. این ترکیب با نام ایزوپروپیل الکل نیز در بازار شناخته میشود. از این الکل در تولید بسیاری از مواد شیمیایی مختلف صنعتی و خانگی استفاده می شود و به عنوان ماده اصلی در بسیاری از محصولات شیمیایی مانند ضد عفونی کننده ها و مواد شوینده به کاربرده میشود. پروپانول ترکیبی شیمیایی با چگالی 0.786 گرم بر سانتی متر مکعب ، نقطه انجماد منفی 89.5 درجه سانتی گراد و نقطه جوش 180.5 درجه فارنهایت است که در آب ، اتر، اتانول و کلروفرم حل می شود و میتواند مواد مختلف از جمله پلی وینیل بوتیرال ، اتیل سلولز ، انواع روغن ها، رزین های طبیعی و آلکالوئیدها را در خود حل کند.
بی‌فنیل
بی فنیل (همچنین شناخته شده به عنوان دی فنیل، فنیل بنزین، ۱–۱-بی فنیل، لیمونن یا BP) یک ترکیب آلی است که به شکل کریستال‌های بی‌رنگ است. بی فنیل های پلی کلر ، که به طور گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرند ، بیشتر در صنایع رنگ و سایر مواد اولیه ، پوشش های سطحی ، چسب ها و بازدارنده های آتش استفاده می شوند. با این حال ، بی فنیل های پلی کلره به عنوان آلاینده های آلی پایدار در نظر گرفته می شوند. زیرا بسیار سمی است. این یک ترکیب خطرناک است که هم به سلامت انسان و هم به محیط طبیعی آسیب می رساند.
کروسین
کروسین و کروستین از متابولیت‌های موجود در زعفران هستند که به آن خاصیت داروی می‌بخشند. متابولیت‌ها ترکیبات واسطه یا محصول سوخت و ساز سلول زنده هستند و معمولاً اشاره به مولکول‌های کوچک شرکت‌کننده در سوخت و ساز سلولی دارد. مهم‌ترین نقش کروسین، عملکرد آنتی اکسیدانی آن است. کروسین میتواند با افزایش بیان ژن‌های دخیل در فرایندهای آنتی اکسیدانی و آنزیم‌های آنتی اکسیدانی بر استرس‌های اکسیداتیو تاثیر بگذارند و اثر تعداد زیادی از رادیکال‌های آزاد را خنثی کند. کروسین و کروستین می‌توانند با التهاب‌های عصبی که با شروع بیماری‌های نظیر آلزایمر و پارکینسون در ارتباط هستند، مقابله کنند
